Bu yazıda sözcükte yapının önemli konularından biri olan “kök” konusuna değineceğiz. En kısa ve yalın hali ile kök nedir, türlerine ve anlamlarına göre kök çeşitleri nelerdir örnekleri ile birlikte açıklayacağız.
Kök Nedir?
Bir sözcüğün anlamlı en küçük parçasına kök denir. Örneğin “insancıl” sözcüğünün anlamlı en küçük parçası yani kökü insandır.
ılık: ılı – k
kök ek
esinti: es – inti
kök ek
- Görgüsüzlük → gör-
- Ücretsiz → ücret
- Göçebe → göç
- Yazlık → yaz
- Geçit → geç-
- Çözüm → çöz-
- Satış → sat-
- Yatak → yat
NOT: Sözcüğün anlamlı en küçük parçasının o sözcüğün kökü olması için, sözcüğün genel anlamıyla ilişkisi olması şarttır.
Mesela “balık” sözcüğünün kökü “bal” olamaz.
Türlerine Göre Kökler
İsim Kökü
İsim kökleri -mek, -mak mastar eki alamazlar. Örneğin aşağıdaki şekilde kullanımlar doğru olmaz.
Ev-mek, kaş-mak
Yönelmek sözcüğünün köküne bakarsak anlamlı en küçük parçası yön sözcüğüdür. “Yönmek” şeklinde kullanamayacağımız için yön sözcüğü bir isim köküdür.
Fiil Kökü
Fiil kökleri -mek, -mak mastar eki alırlar.
Bil-mek, al-mak, del-mek
sevgi sözcüğünü ele alalım, anlamlı en küçük parçası sev-(mek) fiilidir.
Anlamlarına Göre Kökler
Ortak Kök (Kökteş)
Yazılışları aynı anlamları aynı olan köklere ortak kök yani kökteş denir. Ortak kökler kullanıldıkları anlama göre isim ya da fiil olurlar. Örnekler;
Yiğitler meydanda güreşti (fiil)
Güreş en sevdiği spordu. (isim)
Sesteş Kök (Eş Sesli)
Yazılışları aynı, anlamları farklı olan köklere sesteş yani eş sesli kök denir.
Aşağıdaki örnekte yüz kökünü ele alalım. İlk örnekte sayı olan yüz sözcüğünden bahsederken ikinci örnekte bir edimden bahsedilmiştir.
Sınavdan yüz aldım.
Denizde bütün gün yüzdü.
Yazı Önerisi: